Wstęp Ambasadora Krzysztofa Szumskiego

Witam serdecznie wszystkich uczestników naszego tradycyjnego spotkania w Bibliotece na Koszykowej, w formule on line. Spotkanie jak zwykle poświęcone jest problematyce azjatyckiej. Dzisiejszy temat to „Tajlandia. Nowe i stare dylematy po wyborach”. Ten ciekawy temat przedstawi pan profesor Michał Lubina, który pracuje w Instytucie Bliskiego i Dalekiego Wschodu Uniwersytetu Jagiellońskiego, znakomity znawca Tajlandii. Mówię to z przekonaniem, bo sam spędziłem w tym kraju ponad 4 lata jako ambasador.

Na wstępie troszkę dłuższe niż tradycyjnie wprowadzenie. Dla mieszkańców Polski Tajlandia to Kraina Uśmiechu, znana jako prawdziwy raj dla turystów ( przed pandemią covid znacznie ponad 35,5 mln rocznie). Od lat była uważana za kraj dynamicznie się rozwijający i zaangażowany we wszechstronną współpracę międzynarodową oraz integrację w Azji Południowo – Wschodniej. Tej dobrej opinii nie popsuły częste zamachy stanu dokonywane przez siły zbrojne. Ostatni, kiedy wojsko sprawowało bezpośrednią władzę od około połowy 2014 roku do połowy 2019, nadal ma znaczący wpływ na sytuację w kraju.

Tajlandia, dawniej Syjam, to kraj z wielowiekową wspaniałą historią, tradycją i kulturą. W XIX wieku był jednym z nielicznych państw Azji, którym udało się utrzymać niepodległość pomimo brutalnej ekspansji zachodnich mocarstw kolonialnych. Zawdzięczał to mądrej polityce dwu władców Ramy IV (Mongut) panującego w latach 1851 – 1868 i Ramy V (Chulalongkorn) w latach 1868 – 1910.Obydwaj kosztem ustępstw (również terytorialnych) i upokorzeń, zwłaszcza wobec Wielkiej Brytanii i Francji, utrzymali niezawisłość i spójność zasadniczej części królestwa, a równocześnie intensywnie modernizowali jego struktury, gospodarkę i armię. Chulalongkorn jako następca tronu, doskonale poznał układ sił na świecie m.in. odwiedzając dwukrotnie Europę. W czasie jednej z podróży, w drodze z państw zachodnioeuropejskich do Rosji zatrzymał się w Warszawie, wchodzącej wówczas w skład imperium rosyjskiego i zapoznał się z zabytkami i historią Polski.

Po wybuchu I wojny światowej panujący od niedawna król Rama VI (Vajiravudh) początkowo deklarował neutralność. Pod koniec wojny, szczególnie w związku z przystąpieniem do niej Stanów Zjednoczonych, Syjam w lipcu 1917 przystąpił do wojny po stronie Aliantów pod hasłem obrony praw i wolności mniejszych krajów. W ostatnim roku wojny (czerwiec) we Francji wylądował niewielki tajski korpus ekspedycyjny, który uczestniczył w końcowej fazie wojny.

Syjam uczestniczył też w konferencji pokojowej w Wersalu jako jedno z państw zwycięskich, i choć nie odegrał większej roli, umocnił swoją pozycję międzynarodową, co pozwoliło później zakończyć nierównoprawne traktaty narzucone przez państwa zachodnie w XIX wieku. Syjam wszedł także w skład Ligi Narodów.

W przededniu II wojny światowej, faktycznym władcą Syjamu był premier Luang Phibunsongkhram (formalnie rządy sprawowała Rada Regencyjna, monarcha był niepełnoletni).Z zainteresowaniem obserwował rządy autorytarne w Niemczech, Włoszech i Japonii. W 1939 roku doprowadził do zmiany nazwy państwa na Tajlandię co miało oznaczać, że kraj należy do jego mieszkańców - Tajów. Początkowe porażki państw zachodnich, zwłaszcza Francji, pozwoliły Phibunowi na odzyskanie pewnych terenów zabranych w XIX wieku. Wobec odmowy Brytyjczyków pomocy wojskowej, Tajlandia po jednodniowym oporze (8 grudnia 1941), zezwoliła wojskom japońskim na przemarsz w kierunku terenów kontrolowanych przez Brytyjczyków, 21 grudnia 1941 Tajlandia i Japonia podpisały układ sojuszniczy, a 25 stycznia 1942 Tajlandia wypowiedziała wojnę W. Brytanii i Stanom Zjednoczonym.

Szef tajskiej placówki w Waszyngtonie, minister Seni Pramoj (spokrewniony z rodziną królewską) odmówił przekazania rządowi USA noty wypowiadającej wojnę „jako nielegalnej i niereprezentującej woli narodu tajskiego”. Niedługo później Seni Pramoj zaczął organizować z Tajów przebywających w USA (głównie studentów), w ścisłej współpracy ze służbami amerykańskimi, ruch tzw. Wolnych Tajów, który miał uczestniczyć w wyzwoleniu Tajlandii spod wpływów japońskich. Z czasem Wolni Tajowie stali się bardzo użyteczni dla USA prowadząc działalność wywiadowczą i dywersyjną. W Bangkoku jeden z członków Rady Regencyjnej Pridi Panomyong nawiązał tajny kontakt z Wolnymi Tajami i przystąpił do organizowania konspiracji antyjapońskiej. Za pośrednictwem Seni Pramoja, Pridi nawiązał też kontakt z USA. Tajowie przedstawili Amerykanom stanowisko, że weszli do wojny pod przymusem Japończyków, wojska tajskie nie prowadziły bezpośrednich operacji przeciwko aliantom, Seni nie przekazał noty wypowiadającej wojnę, a Pridi jedyny żyjący wówczas członek Rady Regencyjnej nie podpisał decyzji o wypowiedzeniu wojny USA. Argumentacja tajska, ale przede wszystkim rosnące interesy USA w regionie, spowodowały, że rząd USA stal się zdecydowanym obrońcą Tajlandii, która po zakończeniu działań wojennych i pełnym zwrocie W. Brytanii i Francji terenów zajętych dzięki Japończykom, została przyjęta w grudniu 1946 do ONZ. Po II wojnie światowej Tajlandia znalazła się praktycznie w sytuacji pełnej

zależności od polityki amerykańskiej, a USA stały się głównym rozgrywającym w Azji, zresztą kosztem mocarstw europejskich.

W okresie tzw. drugiej wojny wietnamskiej w 1964 roku pojawiły się w Tajlandii regularne jednostki amerykańskie (siły lądowe i lotnictwo).W szczytowym okresie w roku 1969 ich liczebność wzrosła do 45 tys. żołnierzy. Ocenia się, że ¾ bomb zrzuconych na Wietnam i Laos, pochodziło z nalotów z baz w Tajlandii. W Wietnamie Płd. walczyły tajskie oddziały regularne a w Laosie tajscy najemnicy. Tajlandia stała się głównym zapleczem frontowym dla wojsk amerykańskich walczących w Wietnamie. Miało to pozytywny wpływ na rozwój gospodarczy (PKB rósł średnio o 7% rocznie). Dzięki amerykańskim funduszom rozbudowano sieć transportową, postawiono na b. wysokim poziomie także służbę zdrowia, która leczyła rannych żołnierzy amerykańskich z Wietnamu. Nastąpił też dynamiczny rozwój turystyki, z czego korzystali zarówno przedstawiciele sił zbrojnych jaki i różnych agencji pomocniczych wojsk amerykańskich i ich sojuszników. Były też zjawiska negatywne , bo w Bangkoku i okolicach liczbę „dam lekkich obyczajów” oceniano na ok.300 tysięcy. Daje to trochę do myślenia naszym entuzjastom pobytu obcych wojsk.

W styczniu 1973 w Paryżu Amerykanie, bez konsultacji z sojusznikami, zawarli porozumienie o całkowitym opuszczeniu Wietnamu. Dla Tajów było oczywiste, że USA wojnę przegrały, a południowowietnamskiego sojusznika zostawiają swojemu losowi. Potwierdziło to zdobycie Sajgonu w kwietniu 1975 roku. Rozczarowanie, a właściwie wstrząs, stanowiskiem Waszyngtonu był w Bangkoku olbrzymi. Elity kierownicze Tajlandii szybko przeanalizowały sytuację i określiły nowe zasady polityki zagranicznej. Miała to być polityka:1. otwarta i wielokierunkowa, nastawiona na współpracę ze wszystkimi partnerami, 2. Szczególnie ważna miała być rola regionalizmu, w tym niedawno powołanej ASEAN (inicjatywa Tajlandii i Singapuru),3.Silnie miała być akcentowana polityka równowagi i równego dystansu wobec wielkich graczy politycznych. Pierwszym efektem nowej polityki było nawiązanie stosunków dyplomatycznych z ChRL w 1975 roku.

Dramatyczny kryzys finansowy jaki wybuchł w Tajlandii i Malezji w lipcu 1997 roku, i który rozprzestrzenił się na całą Azje Wschodnią, wywołany działaniami międzynarodowych, głównie amerykańskich spekulantów, tylko umocnił nowy kurs polityki tajskiej. Zachód nie udzielił wtedy Azji pomocy, poza doradztwem kilku ekspertów europejskich, co zostało zapamiętane. Przeciwieństwem do

tego była postawa Chin, które udzieliły dużej pomocy, i co przyniosło im istotny wzrost popularności i znaczenia w regionie.

Dziś Tajlandia jest nadal ważnym sojusznikiem USA i ma z nimi rozwiniętą wszechstronną współpracę , ale równocześnie to Chiny są najważniejszym partnerem gospodarczym, Chińczycy stanowią największą grupę turystów, a od kilku lat są również jednym z ważniejszych dostawców uzbrojenia. Tajlandia stała się terenem zajadłej rywalizacji USA i Chin, a Bangkok zgodnie z tradycją prowadzi nadal zręczną i ostrożną politykę lawirowania między obu supermocarstwami.

W świetle powyższego niedawne wybory parlamentarne w Tajlandii nabierają szczególnego znaczenia.

Proszę pana profesora Michała Lubinę o przedstawienie naszego tematu.

Krzysztof Szumski

Ambasador

Wprowadzenie - Ambasador Krzysztof Szumski

Witam serdecznie wszystkich uczestników naszego tradycyjnego spotkania w Bibliotece na Koszykowej. Spotkania dotyczącego jak zwykle problematyki azjatyckiej. Nasz dzisiejszy temat poświęcony jest Wietnamowi, o którym dawno nie rozmawialiśmy, i brzmi: „Zmiany na szczytach władzy w Wietnamie. Przyczyny i konsekwencje”. Temat przedstawi pan dr Michał Zaręba – adiunkt w Katedrze Studiów Azjatyckich Wydziału Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Łódzkiego i współpracownik Ośrodka Spraw Azjatyckich UŁ, wybitny znawca spraw wietnamskich.

Na wstępie krótkie wprowadzenie. Wietnam to kraj o powierzchni trochę większej niż Polska (ok.330 tys.km2 do 312 tys.), ale o ludności zbliżającej się do 100 milionów. Kraj o bogatej kulturze i cywilizacji, ale o złożonej, często bardzo dramatycznej historii, w tym szczególnie w ubiegłym wieku.

Przez wiele wieków Wietnam, pomimo częstych powstań i buntów, pozostawał pod bezpośrednim panowaniem potężnego sąsiada z północy, a następnie stał się na długo wasalem tego imperium. Spowodowało to wielki wpływ Chin na kulturę i cywilizację Wietnamu, choć nie udały się ponawiane wielokrotnie próby całkowitego zasymilowania Wietnamczyków. Dla Wietnamu szczególne znaczenie miało przyjęcie konfucjanizmu, taoizmu i buddyzmu. Bardzo istotne było także przyjęcie pisma chińskiego (choć ponawiane były próby jego modyfikacji i adaptacji do specyfiki wietnamskiej).Dlatego sprawą o znaczeniu przełomowym było opracowanie przez francuskich misjonarzy jezuitów pisma wietnamskiego, opartego na alfabecie łacińskim z pewnymi modyfikacjami ( tzw. quoc ngu). Zostało ono szybko przyjęte i nawet zaowocowało to rozkwitem literatury pisanej w tym systemie. O tym jak było to ważne dla tożsamości wietnamskiej świadczy fakt, że po wyzwoleniu się z kolonizacji francuskiej, przy masowej zmianie nazw ulic i różnych obiektów publicznych, na polecenie najwyższych władz, utrzymano wszystkie nazwy związane z autorami nowego pisma wietnamskiego.

W XX wieku obok 2 wojen światowych, które dotknęły Wietnam (szczególnie II wojna światowa), był on terenem dwu innych okrutnych wojen. Pierwsza to wojna wyzwoleńcza, spod kolonizacji francuskiej, która doprowadziła do powstania dwu państw wietnamskich. Druga prowadzona przez siły wyzwoleńcze z północy, kierowane przez komunistów i wspierane przez ZSRR i ChRL, przeciwko rządowi na południu, wspieranemu przez Stany Zjednoczone, które bezwzględnie używały całej swojej siły, w tym broni chemicznej (tzw. Orange Agent, którego Amerykanie wylali na Wietnam ok. 50 mln litrów, czego tragiczne skutki występują do dziś ).Pomimo tego wojna zakończyła się w 1975 roku zdobyciem Sajgonu, klęską południa i porażką USA. W 1976 roku Wietnam został formalnie zjednoczony. Nie był to jednak koniec dramatycznych wydarzeń w tym kraju. W styczniu 1979 roku sojusznicze dotychczas Chiny zaatakowały północne prowincje Wietnamu, uzasadniając to chęcią udzielenia „lekcji” za obalenie przez siły wietnamskie zbrodniczego reżymu Pol Pota w Kambodży. Po ciężkich walkach Chińczycy się wycofali, ale na ponad dziesięciolecie oba kraje stały się wrogami. Dopiero w 1991 roku obie strony doszły do wniosku o potrzebie poprawy stosunków. W listopadzie Pekin odwiedziła wietnamska delegacja partyjno – rządowa najwyższego szczebla. Ustalony w czasie tych rozmów wspólny komunikat kończył okres wrogości i otwierał możliwości współpracy.

W latach późniejszych wiele spraw spornych zostało rozwiązanych jak np. wytyczenie granic lądowych, ustalenie granic na Zatoce Tonkińskiej i szereg innych. Pozostały nie uregulowane, w ocenie wietnamskiej, sprawy suwerenności nad wyspami i zasobami morskimi na Morzu Południowochińskim. Dotyczy to Archipelagu Paracelskiego, obecnie całkowicie pod kontrolą Chin, i Archipelagu Spratly, którego ok. 35 wysepek i raf pozostaje pod kontrolą Chin, Wietnamu, Malezji, Filipin, Tajwanu, a pobliskie obszary morskie także Brunei.

Wietnam z trudem odbudowywał się po straszliwych zniszczeniach. W grudniu 1986 roku władze podjęły strategiczną decyzję o przejściu do „budowy rynkowej gospodarki wielosektorowej, o socjalistycznej orientacji”, czyli w praktyce do rozwoju gospodarki rynkowej. Nazwano to „Doi Moi”, polityką odnowy ekonomicznej. W latach 90-tych Wietnam znormalizował i rozwinął już stosunki ze wszystkimi sąsiadami azjatyckimi, ale także z szeregiem innych państw, w tym z USA, które zniosły embargo na handel z wyłączeniem broni, na którą zniósł embargo prezydent Obama podczas wizyty w Hanoi w maju 2016 roku . W 1996 roku przystąpił do ASEAN, gdzie odgrywa obecnie aktywną i ważną rolę. Wietnam uczestniczy w szeregu innych organizacji regionalnych jak APEC, w tym zarówno w organizacjach promowanych przez Chiny jak RCEP, jak i zainicjowanych przez Stany Zjednoczone jak CP TPP i ostatnio IPEF. Z Unią Europejską Wietnam ma umowę o wolnym handlu.

W ostatnim dziesięcioleciu Wietnam, nawet w Azji, należał do krajów najszybciej się rozwijających (w latach 2012 – 2017 średnio 6,2% , a w 2019 6,5%).Obecnie jest wielkim eksporterem ryżu i kawy, a także elektroniki. Wojna handlowa między USA a Chinami zainicjowana przez prezydenta Trumpa, choć wprowadzała elementy niestabilności i zamieszania w regionie, nieco pomogła Wietnamowi, ponieważ niektóre firmy amerykańskie wycofujące się z Chin, przenosiły tam swoją działalność, zwłaszcza produkcję telefonów komórkowych i niektórych komponentów elektronicznych. Zjawisko to okazało się jednak dużo mniejsze niż się tego początkowo spodziewano.

Stosunki polsko – wietnamskie mają bogatą tradycję. Oficjalne stosunki dyplomatyczne nawiązano w lutym 1950 r. Polska udzieliła Wietnamowi dużej pomocy w pierwszych latach niepodległości, szczególne znaczenie miały szkolenia i edukacja tysięcy Wietnamczyków w Polsce. Stworzyło to silne związki między obu narodami. Dziś w Polsce mieszka kilkadziesiąt tysięcy Wietnamczyków, a kilkuset Polaków w Wietnamie. Symbolem dobrych relacji jest pomnik w zabytkowym mieście Hoian, poświęcony Polakowi - Kazimierzowi Kwiatkowskiemu, który dokonał wielkiego postępu w dziele konserwacji i odbudowy zabytków w Wietnamie.

Najnowsze informacje o wewnętrznych zmianach i ich konsekwencji dla międzynarodowej roli Wietnamu przedstawi nam pan dr Michał Zaręba.

Krzysztof Szumski

Ambasador

Wstęp Ambasadora Krzysztofa Szumskiego

Witam serdecznie wszystkich uczestników naszego tradycyjnego spotkania w Bibliotece na Koszykowej, nadal w formule on line, spotkania poświęconego jak zwykle problematyce azjatyckiej. Dzisiejszy temat  to „Spór o Koreę – Rywalizacja USA i Chin na Półwyspie Koreańskim”. Ten bardzo ciekawy temat przedstawi pan doktor Oskar Pietrewicz, analityk programu Azja i Pacyfik  w Polskim Instytucie Spraw Międzynarodowych, specjalizujący się w problematyce bezpieczeństwa międzynarodowego w  Azji Wschodniej, zwłaszcza na  Półwyspie Koreańskim. Autor ciekawych książek  na  ten temat.

Na wstępie kilka zdań wprowadzenia. Półwysep Koreański to teren starej kultury, która rosła w cieniu wpływu kultury i cywilizacji chińskiej. Następnie  Półwysep stal się obiektem wzrostu zainteresowania i wpływów kolejno Japonii, Rosji i USA. W latach 1905 – 1945 był przedmiotem kolonizacji japońskiej, wyjątkowo bezwzględnej i okrutnej. Po II wojnie światowej Półwysep dostał się pod wpływy na północy  ZSRR i Chin, na południu USA. Powstały dwa państwa koreańskie. W  1950 roku wybuchła między nimi wojna w której Północ, wspierana wojskami chińskimi i bronią z ZSRR, walczyła z Południem, wspieranym wojskami pod flagą ONZ, w których  główną rolę odgrywały wojska amerykańskie. W czasie kiedy wojska Południa zbliżyły się do północnych granic Półwyspu doszło do krótkiego okresu, w którym wojska powietrzne USA starły się z siłami powietrznymi ZSRR. Wyniki tych utarczek były niekorzystne dla Stanów Zjednoczonych. Być może to jest jednym z powodów, że USA, od tego czasu, raczej  unikają bezpośredniej wojskowej konfrontacji z Rosją (niezależnie jakie formy ustrojowe ona przybiera). W połowie 1951 roku po ciężkich walkach, front ustalił się w przybliżeniu na granicy obu państw, a w 1953 roku zawarto rozejm, w zasadzie przywracający  sytuację sprzed rozpoczęciem działań wojennych.

Dziś Korea Południowa jest państwem z początku drugiej dziesiątki  państw o najwyższym PKB, podobnie przy uwzględnieniu wskaźnika  ppp. Posiada rozwinięty bardzo nowoczesny  przemysł i mieści się  w pierwszej dziesiątce światowych eksporterów, dysponuje nadwyżkami bilansu płatniczego i pokaźnymi rezerwami walutowymi. Na szczególną uwagę zasługuje okres  prezydentury Moon Jae – in ( 2017 – 2022), kiedy  nastąpiła rozbudowa przemysłu zbrojeniowego i sił zbrojnych, w tym szczególnie floty oceanicznej i lotnictwa z początkami sił kosmicznych. Wzrosły  wydatki na zbrojenia, które utrzymują się na pograniczy pierwszej i drugiej dziesiątki  światowej. Prezydent Moon był zwolennikiem zasady „Pokój poprzez silę”, był oddanym sojusznikiem USA, opłacał koszty pobytu wojsk USA (ponad 24 tys.)  gigantyczną  sumą 1 059 mln usd rocznie, ale równocześnie starał się aby  jego kraj  przejął kontrolę operacyjną sił zbrojnych na swoim terenie. Rozwijał także stosunki z Chinami, głównym partnerem gospodarczym od 2004 roku. Podtrzymywał również dialog z Koreą Północną, który jednak, po okresie pewnego ożywienia i rozwoju na początku prezydentury, stopniowo wygasał.

Nowy prezydent Yoon Seok – yeoul (od marca 2022) od początku zajął stanowisko skrajnie proamerykańskie. W 2 tygodnie po wyborze już zgłosił zamiar przystąpienia do  Indo Pacific Economic Framework, która to organizacja ma przygotować warunki dla przyszłego porządku gospodarczego w regionie Indo – Pacyfiku ( a w przyszłości może i świata). Prezydent Yoon  poparł też amerykańską inicjatywę Chips 4, mającą pozbawić Chiny  dostępu do najnowocześniejszych półprzewodników. Równocześnie jednak uruchomił w kraju nowy   gigantyczny plan rozwoju produkcji półprzewodników, zaplanowany na 3 lata . Yoon podjął też różne działania na rzecz poprawy relacji z Japonią, gdzie złożył wizytę w połowie marca br. (pierwszą na tym szczeblu od 12 lat). Jednym z symboli działań na rzecz poprawy relacji było też wycofanie z WTO skargi na politykę handlową Japonii. Kroki te  nie spotkały się to jednak z poparciem większości społeczeństwa południowo-koreańskiego.

Zupełnie inaczej rozwijała się północna część Półwyspu. Ukształtował się tam początkowo surowy system komunistyczny, który przekształcił się w specyficzny system autorytarny, całkowicie  zdominowany przez rządy już trzeciego pokolenia dynastii Kimów. Korea Północna (KRLD) jest obszarem nieco większa niż Południowa( ok.121 tys km2 / ok.100 tys.km2), ale ma tylko połowę jej ludności ( ok.25,7 mln/ 51,2 mln). Większa część jej przemysłu jest przestarzała, za wyjątkiem przemysłu zbrojeniowego, rolnictwo nie zaspokaja w pełni potrzeb ludności i prawie 40% ludności żyje w stanie braku bezpieczeństwa żywnościowego. Ze względu na wyprodukowanie broni atomowej i przeprowadzane próby (pierwsza 2006), kraj jest objęty ostrymi sankcjami  ONZ. Pomimo okresu pewnej nadziei na poprawę sytuacji międzynarodowej kraju, niepowodzenie ostatniego spotkania Donald Trump – Kim Jong – un w Hanoi w lutym 2019, przekreśliło te oczekiwania. Od tego czasu relacje  z innymi krajami, poza Chinami i Rosją, pogarszają się. Nastąpiło to  szczególnie wyraźnie od roku 2022 kiedy  Korea Płn. oficjalnie określiła, że posiadanie przez nią broni nuklearnej jest „nieodwracalne”. Obecnie  prowadzi na  dużą skalę próby z bronią rakietową i oczekuje się kolejnej 7 próby atomowej (poprzednia w 2018). W pierwszych miesiącach br próby rakietowe nasiliły się, doszło do nowych prób z rakietą międzykontynentalna Hwasong – 17.Korea Północna uzasadnia to przeprowadzanymi w połowie marca  wielkimi manewrami wojsko amerykańskich i południowokoreańskich (największymi od 5 lat).

Wszystko to, wraz z coraz bardziej skomplikowaną  sytuacją światową, powoduje, że spór o Półwysep Koreański wydaje się niemożliwy  do rozwiązania.

Proszę doktora Oskara Pietrewicza o przedstawienie nam tych skomplikowanych i  pasjonujących problemów.

Krzysztof Szumski